آموزش معاملات قراردادهای آتی سبد سهام

🔶جزئیاتی تازه از راه‌اندازی بازار آتی سبدسهام؛هدف ازقراردادهای آتی سبدسهام چیست؟کدام کارگزاری ها دربازار آتی سبدسهام فعالند؟/27آذر97

وب سایت بورس نگار - در حال حاضر در زمینه ابزار معاملات قراردادهای آتی سبد سهام تنها سه کارگزاری فیروزه آسیا، بانک شهر و توسعه صادرات مشغول ارائه خدمت هستند که ۱۴کارگزاری دیگر نیز درخواست صدور مجوز داده اند مجوزهای مربوطه ۲دسته هستند؛ یک دسته مربوط به کارگزاری‌هایی که قبلا از بستر نرم‌افزاری "رهپویان پردازش گستر صحرا" استفاده می کردند و.

متنوع‌سازی ابزارهای بورسی
جدیدترین خبرهای بورسی - مراسم رونمایی از ابزار معاملات قراردادهای آتی سبد سهام با حضور مدیران ارشد بازار سرمایه برگزار شد. به این ترتیب ابزاری جدید در راستای توسعه و تنوع‌سازی هر چه بیشتر بازار سرمایه و با هدف کنترل ریسک سرمایه‌گذاران به بازار وارد شد تا پس از این شاهد رونق هر چه بیشتر در این بازار باشیم.

در این مراسم رئیس سازمان بورس اوراق بهادار یکی از مهم‌ترین مزایای ابزارهای مشتقه را مدیریت ریسک بازار سهام عنوان کرد و از ورود دو ابزار جدید دیگر به بازار سرمایه خبر داد؛‌ ابزار فروش استقراضی سهام (Short Sale) و وارانت، دو ابزار جدیدی است که طبق گفته شاپور محمدی تا پایان سال جاری راه‌اندازی خواهد شد. همچنین در این جلسه مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران به‌کارگیری ابزارهای جدید معاملاتی را از استراتژی‌های مهم شرکت بورس دانست و به تشریح کارکردهای چندگانه آتی سبد سهام پرداخت. در ادامه نایب رئیس هیات مدیره شرکت بورس نیز با برشمردن مزایای متنوع این ابزار، کسب سود حتی در زمان نزول بازار را از مهم‌ترین خصوصیات آتی سبد سهام عنوان کرد. در حال حاضر تنها سه کارگزاری مشغول ارائه خدمات در زمینه ابزار مزبور هستند که طبق اظهارات مدیریت فناوری اطلاعات سازمان بورس اوراق بهادار، ۱۴شرکت کارگزاری دیگر نیز درخواست برای ارائه خدمات در این زمینه ارائه داده‌اند که به زودی مجوزهای آنها اعطا خواهد شد.

همکاری تمامی ارکان برای راه‌اندازی ابزار جدید
شاپور محمدی، رئیس سازمان بورس اوراق بهادار در مراسم رونمایی از قراردادهای آتی سبد سهام اظهار کرد: در سال گذشته ابزار آتی تک‌سهم در بورس تهران رونمایی شد و اینک با ورود ابزار آتی شاخص سهام این امیدواری وجود دارد تا شاهد رونق هرچه بیشتر استفاده از ابزار مشتقه در بورس تهران باشیم. وی در ادامه افزود: برای به ثمر رسیدن این هدف، نهادهای مختلف تلاش و همکاری قابل‌توجهی داشته‌اند. در این راستا می‌توان به حضور پررنگ شرکت‌های تامین سرمایه و کارگزاری‌ها اشاره کرد. همچنین شرکت مدیریت فناوری اطلاعات بورس نیز طی این مدت فعالیت گسترده‌ای داشت و توانست بسترهای لازم برای انجام معاملات آتی سبد سهام و تعریف نمادها را ایجاد کند. محمدی ادامه داد: در میان نهادهای فعال در این زمینه، فعالیت‌های کمیته فقهی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. با توجه به اینکه ابزارهای مالی کلاسیک تا زمانی که از لحاظ شرعی تایید نشود، مورد استفاده قرار نمی‌گیرد بر این اساس کمیته فقهی تلاش بسیاری داشت تا ابزار آتی شاخص سهام از لحاظ شرعی تایید شود.

مهم‌ترین هدف؛ پوشش ریسک
سکاندار بورس در ادامه اظهاراتش یکی از مهم‌ترین مزایای ابزارهای مشتقه را مدیریت ریسک بازار سهام دانست و گفت: معامله‌‌گران و فعالان بازار سرمایه از طریق این ابزار قادر خواهند بود تا سودی بیشتر از سودهای معمولی کسب کنند.

محمدی در ادامه توضیح داد: یکی از اهداف مهم ابزار مشتقه ایجاد فرصت سرمایه‌گذاری برای افرادی است که به دنبال کسب سودهای بیشتر از مقدار معمول ناشی از فرصت‌های آربیتراژی هستند. وی با اظهار این مطلب که فرصت‌های آربیتراژی برای ایجاد تعادل در بازار مناسب هستند، گفت: یکی از ابزارهای جلوگیری از یک‌طرفه شدن بازارها، ابزارهای مشتقه هستند. در این راستا سازمان بورس توانسته اختیار معاملات را ایجاد کند که نیاز به توسعه دارد. به این ترتیب شاهد راه‌اندازی قرارداد آتی سبد سهام در بورس هستیم. رئیس سازمان بورس در ادامه با تاکید بر اینکه پوشش ریسک مناسب در این معاملات بازار سرمایه بسیار مهم است، گفت: استفاده از این ابزار می‌تواند بسیاری از ریسک‌گریزان را به سمت سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه هدایت کند. همچنین می‌تواند مدیریت ریسک برای اشخاص و صندوق‌ها را تا حد قابل توجهی افزایش دهد.

شمارش معکوس برای ورود ابزار جدید
عضو شورای عالی بورس در ادامه به ورود دو ابزار جدید به بازار سرمایه اشاره کرد و گفت: با توجه به اقدامات صورت گرفته و همکاری‌های مشترک سازمان بورس و دیگر ارکان، تصمیم گرفته شده تا پایان سال جاری دو ابزار جدید راهی بازار سرمایه شوند. ابزار فروش استقراضی و وارانت دو ابزار جدید خواهند بود که در سال جاری راه‌اندازی می‌شوند. محمدی در ادامه افزود: با ورود این ابزارها به لحاظ ابزار کلاسیک جعبه ابزار بازار سهام کامل می‌شود. با توجه به اینکه در بحث ابزارهای مالی اسلامی در بورس نیز پیشرفت شگرفی داشته‌ایم، در آن زمینه آموزش معاملات قراردادهای آتی سبد سهام آموزش معاملات قراردادهای آتی سبد سهام نیز راه‌اندازی اوراق بیمه اتکایی در دستور کار همکاران ما قرار دارد.

رشد نهادهای مالی
رئیس سازمان بورس اوراق بهادار در ادامه به رشد نهادهای مالی فعال در بازار سرمایه اشاره کرد و گفت: در سال‌های اخیر، نهادهای مالی، رشد مطلوبی داشته‌اند. این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود تعداد این نهادها تا پایان سال جاری به ٦٥٠ نهاد مالی افزایش یابد. به گفته محمدی، بدون تردید وجود این نهادها اثرات قابل توجهی در فعالیت بازار سرمایه داشته و می‌تواند باعث قوام بخشیدن به اجرای ابزارهای جدید شود.

به‌کارگیری ابزارهای جدید
علی صحرائی، مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران نیز در این مراسم، راه‌اندازی قرارداد آتی سبد سهام را نتیجه همکاری تمامی ارکان فعال در بازار سرمایه دانست و گفت: به این ترتیب محصولات جدیدی با توجه به تامین مالی و مدیریت ریسک به بازار سرمایه کشور معرفی شده و در این راستا ابزارهای جدیدی راه‌اندازی شده و خواهد شد. وی در ادامه افزود: هیات مدیره بورس تهران براستراتژی گسترش بازار با رعایت کیفیت و ایجاد ابزارهای جدید در راستای پوشش ریسک بازیگران و فعالان بازار تاکید دارد. در راستای تحقق این هدف، کمیته توسعه در شرکت بورس ایجاد شده است. کمیته مزبور وظیفه دارد که به‌طور مستمر به رصد فعالیت و اقدامات انجام شده در راستای تحقق استراتژی‌های جدید بپردازد. صحرائی به هدف بورس تهران برای به کار‌گیری ابزارهای نوین مالی اشاره کرد و گفت: بورس به دنبال بهره‌گیری از ابزارهای پوشش ریسک است و تاکنون ابزارهای مشتقه متنوعی در بورس تهران راه‌اندازی شده است.

نگاهی به ابزارهای جدید
مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران در ادامه با اظهار این مطلب که یکی این ابزارهای مشتقه، فروش تبعی بوده که در گذشته کارکرد پوشش بیمه‌ای داشته است، گفت: این ابزار پس از تغییر کاربری در سال ۹۵ و به‌عنوان ابزار تامین مالی استفاده شده است. به نحوی که در تامین مالی سال ۹۶ مبلغ ۲۳۰۰ میلیارد تومان بالغ بر ۱۹ درصد تامین مالی کشور از طریق این ابزار صورت گرفته است. صحرایی ادامه داد: در سال ۹۵ ابزارآپشن یا اختیار خرید سهام رونمایی شد. این ابزار با توجه به محدودیت‌هایی که داریم موجودیت خود را حفظ کرده است. وی با اشاره به اینکه در گذشته ابزار آتی تک سهم در بورس تهران وجود داشته است، گفت: این ابزار توفیق چندانی حاصل نکرده است. البته مطالعات جهانی نشانگر این مساله است که ابزار آتی تک سهم در روندهای معاملاتی جزو ۳ ابزار آخر لیست قرار دارد.

استقبال جهانی از سبد آتی سهام
صحرائی در ادامه به نقش مهم ابزار آتی شاخص در بازارهای مالی جهان اشاره کرد و گفت: این در حالی است که ابزار آتی شاخص که ما تحت عنوان آتی سبد سهام داریم معاملات آن در دنیا جزو ابزار مشتقه است و در رنکینگ WFE جزو ابزار‌های پرمعامله تلقی می‌شود. به‌طوری‌که ۶۰ درصد از معاملات مربوط به ابزار مشتقه روی آتی شاخص انجام می‌شود. مدیرعامل بورس تهران درخصوص فرآیند تصویب این ابزار در بازارسرمایه گفت: در دستیابی به این مسیر کمیته فقهی سازمان بورس در سال ۹۴ مطالعاتی را انجام داد و با کمک بخش تحقیق و توسعه بورس تهران و مرکز پژوهش سازمان سبد مرجعی برای به کارگیری این ابزار قرار داد و سبد سهام تشکیل شد، تا به این وسیله سبد صنایع مختلف رصد شود.

کارکردهای چندگانه سبد سهام
مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران در ادامه با اشاره به اینکه انتظار می‌رود ابزار مزبور در بازار سرمایه بتواند به اهداف اساسی خود که یکی از آنها پوشش ریسک است، نائل شود، گفت: ابزار پوشش ریسک از کارکردهای چندگانه‌ای برخوردار است؛ این ابزار برای سرمایه‌گذاران و صندوق‌های سرمایه‌گذاری به‌عنوان ابزار پوشش ریسک استفاده می‌شود. صحرائی در ادامه به خاصیت اهرمی این ابزار در بازار سرمایه اشاره کرد و گفت: سرمایه‌گذاران برای خرید آن نیاز به مطالعه تک تک سهام ندارند و می‌توانند با شناسایی و شناخت کلیت یک شاخص از این ابزار بهره‌های لازم را ببرند. وی در ادامه معافیت مالیاتی را از دیگر مزایای این ابزار برای سرمایه‌گذاران دانست و گفت: از دیروز ۷ نماد معاملاتی برای این ابزار رونمایی شد. این ۷ نماد معاملاتی شامل سبد ۳۰ شرکت بزرگ و صنایع بزرگ بورسی شامل خودرو، بانکداری، فلزات اساسی، صنایع معدنی و پتروشیمی و پالایشگاهی هستند. بر این اساس آتی سبد سهام این نمادها از دیروز تشکیل و قابلیت معامله پیدا کرد. بر این اساس از این تاریخ به بعد ابزار مزبور با اهداف و کارکردهای مورد نیاز در دسترس معامله‌گران قرار می‌گیرد.

کسب سود حتی در زمان نزول بازار
در ادامه این مراسم، محمودرضا خواجه نصیری، نایب رئیس هیات مدیره شرکت بورس نیز با اشاره به اینکه ورود ابزارهای جدید می‌تواند نقش مهمی در توسعه بازار سرمایه داشته باشد، گفت: ابزار آتی سبد سهام در نوع خود ابزاری بی‌نظیر است. فرصت‌های به وجود آمده از طریق این ابزار بسیار متنوع است. به‌طوری‌که در گام نخست می‌توان به دو طرفه شدن بازار سرمایه اشاره کرد. این به آن معناست که چه در شرایط رشد و چه افت، سهامداران می‌توانند با پیش‌‌بینی روند آتی اقدام به کسب سود کنند.

وی در ادامه توضیح داد: در این شرایط سهامدار در شرایط نزولی اقدام به فروش قراردادهای آتی می‌کند و در زمان نزول خرید سهام انجام می‌دهد. به عبارت دیگر این ابزار شرایطی را فراهم می‌آورد که معامله‌گران در یک بازار کاملا نزولی نیز کسب سود کسب داشته باشند.وی در ادامه با اظهار این مطلب که کسب سود الزاما نیاز به بازار صعودی ندارد، گفت: منحصر به‌فرد بودن ابزار آتی سبد سهام از ویژگی‌های بارز این ابزار است. به عبارت دقیق‌تر با برخورداری و استفاده از سبد سهام خدمات نهادهای مالی تخصصی‌تر خواهد شد. همچنین با راه‌اندازی قرارداد آتی سبد سهام در زمان بازار نزولی نهادهایی را خواهیم داشت که سود تولید کنند. به گفته خواجه نصیری، در واقع با استفاده از ابزار مزبور، خلأ میان انحراف بازده و ثروت سرمایه‌گذاران برطرف خواهد شد.

ارتقای دانش تحلیلگری در بورس
خواجه نصیری در ادامه افزود: با توجه به اینکه این ابزار قدرت سودآوری را تا حد قابل توجهی افزایش می‌دهد، می‌توانیم شاهد کارآمدی بیشتر نهادهای مالی باشیم. از سوی دیگر ارتقای موفقیت و دانش تحلیلگری نیز از دیگر مزایای ورود این ابزار خواهد بود. موضوعی که می‌تواند پیش‌بینی‌های بورسی را تا حد زیادی کارآمد کند.

وی ادامه داد: با ایجاد ابزار آتی روی سبد سهام، صندوق‌های سرمایه‌گذاری در پوزیشن خرید می‌توانند یک درصد ارزش معاملات خود را در معاملات شاخص سهام (سبد سهام) انجام دهند. همچنین در پوزیشن فروش نیز بدون محدودیت می‌توانند اقدام کنند. به گفته نایب‌رئیس هیات مدیره شرکت بورس، بازار سرمایه تا قبل از این از ابزار پوشش ریسک سیستماتیک برخوردار نبود. این در حالی است که با استراتژی امروز و ورود ابزار جدید این ریسک نیز پوشش داده خواهد شد.

وی همچنین تصریح کرد: این ابزار امکان تسویه نقدی و فیزیکی را دارد. در تسویه فیزیکی و در صورت تمایل گیرنده، دارایی دریافت می‌شود و در غیر این صورت تسویه نقدی خواهد شد؛ به گونه‌ای که تمامی سود و زیان ناشی از این جریان برای سرمایه‌گذار خواهد بود. خواجه نصیری در ادامه تاکید کرد: کاربران می‌توانند نرم افزار مورد نظر برای استفاده از این ابزار را به‌صورت کاملا رایگان از طریق شرکت‌های کارگزاری دریافت کرده و استفاده کنند.

درخواست ۱۴کارگزاری جدید
در همین راستا مطهره مروج، مدیر فناوری اطلاعات سازمان بورس واوراق بهادار نیز به آموزش معاملات قراردادهای آتی سبد سهام افزایش درخواست کارگزاران برای استفاده از نرم‌افزار معاملات سبد آتی سهام اشاره کرد و گفت: روزانه شاهد افزایش درخواست‌ها از سوی کارگزاری‌ها هستیم. به‌طوری‌که تا روز گذشته (یکشنبه ۲۵آذرماه) در مجموع ۱۴درخواست جدید ارسال شده که از این تعداد ۲درخواست نهایی شده و به احتمال زیاد از امروز وارد بازار آتی سبد سهام خواهند شد.

وی در ادامه افزود: مجوزهای مربوطه ۲دسته هستند؛ یک دسته مربوط به کارگزاری‌هایی خواهد بود که قبلا از بستر نرم‌افزاری شرکت رهپویان پردازش گستر صحرا استفاده کرده و حال باید مراحل مربوطه را طی کنند.

به گفته مروج، ارزیابی امنیتی، ارزیابی سامانه و همچنین تکمیل مدارک از مراحلی است که این کارگزاری‌ها باید طی کنند تا بتوانند مجوز دسترسی و فعالیت در بازار سبد آتی سهام را اخذ کنند. این پروسه حدود ۳روز زمان نیاز دارد. وی اضافه کرد: دسته دیگر کارگزاری‌هایی هستند که با سامانه صحرا کار نکرده و حال باید موازی‌کاری داشته باشند. این گروه که برای بار اول از خدمات این شرکت نرم‌افزاری بهره‌مند می‌شوند، علاوه بر طی مراحل گروه قبل باید مجوزهای لازم برای زیرساخت‌ها را نیز از شرکت مدیریت فناوری دریافت کنند. این فعالیت برای موازی‌کاری نیز زمانی حدود ۲هفته خواهد داشت. وی خاطرنشان کرد: شرکت مدیریت فناوری بورس تهران آمادگی کامل دارد تا نه تنها درخواست‌های کارگزاری‌ها را در سریع‌ترین زمان ممکن بررسی کند، بلکه شرکت‌های OMS (شرکت‌های ارائه دهنده خدمات نرم‌افزاری) را نیز برای ارائه خدمات آتی سبد سهام مورد بررسی قرار دهد.

صندوق‌ها نیز مجوز ورود گرفتند
در بخشی از این گزارش به ورود صندوق‌های سرمایه‌گذاری به خرید این ابزار اشاره شده بود؛ به‌طوری‌که طبق گزارش مزبور، ابلاغیه‌ای در خصوص فعالیت صندوق‌ها در این بازار اعلام نشده بود. اما روز گذشته سازمان بورس ابلاغیه جدیدی برای فعالیت تمامی صندوق‌های سرمایه‌گذاری در این ابزار جدید را اعلام کرد. بر این اساس اعلام شده: «به‌منظور پوشش ریسک نوسان قیمت سهام موجود در سبد دارایی صندوق و متناسب با جهت و درجه همبستگی بین نوسانات قیمت سبد سهام صندوق و سبد پایه در قرارداد آتی، مجاز به اتخاذ موقعیت خرید یا فروش در قرارداد آتی سبد سهام در بازار معاملات آتی هستند. همچنین صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توانند حداکثر تا سقف یک درصد از ارزش سبد صندوق در قرارداد آتی سبد سهام موقعیت خرید یا فروش اتخاذ کنند.»

در بند دیگری نیز عنوان شده: «مدیر صندوق می‌تواند به‌منظور پوشش ریسک نوسان قیمت سهام موجود در سبد دارایی صندوق، در بازار معاملات آتی با توجه به جهت همبستگی بین تغییرات قیمت سبد سهام صندوق با تغییرات قیمت سبد سهام قرارداد آتی اقدام به اتخاذ موقعیت خرید یا فروش کند. موقعیت‌های باز خرید یا فروش باید به میزانی باشد که ریسک نوسان قیمت سبد سهام صندوق پوشش داده شود. در صورتی که تعداد موقعیت‌های خرید یا فروش بیش از میزان لازم جهت پوشش ریسک باشد، مدیر موظف است با اتخاذ موقعیت معکوس، تعداد موقعیت‌های باز صندوق را به میزان مورد نظر کاهش دهد. همچنین مدیر صندوق می‌تواند علاوه‌بر پوشش ریسک نوسان قیمت سهام، تا میزان مقرر در امیدنامه صندوق، در قرارداد آتی سبد سهام، موقعیت خرید یا فروش اخذ کند.»

چند نکته از معامله در این بازار
در حال حاضر از میان شرکت‌های نرم‌افزاری ارائه‌دهنده خدمات، تنها شرکت صحرا توانسته زیرساخت آنلاین آتی سبد سهام را فراهم کند. البته شنیده‌ها حاکی از آن است که ۲شرکت دیگر ارائه دهنده خدمات نرم‌افزاری (OMS) نیز تمایل برای فعالیت در این بازار دارند.

در این راستا نیز تا کنون ۳کارگزاری فیروزه آسیا، آموزش معاملات قراردادهای آتی سبد سهام بانک شهر و توسعه صادرات زمینه خرید و فروش‌ در این بازار را ایجاد کرده‌اند. همانطور که عنوان شد ۱۴کارگزاری دیگر نیز درخواست صدور مجوز را برای برخورداری از این امکانات ارسال کرده‌اند.

به این ترتیب معامله‌گرانی که قصد فعالیت در بازار آتی سبد سهام را دارند باید تنها از طریق ارتباط با این ۳کارگزاری به معاملات بپردازند. دیگر کارگزاری‌هایی که خواهان فعالیت در بازار آتی سبد سهام هستند، باید با مدیریت IT سازمان و شرکت‌های ارائه دهنده خدمات نرم‌افزاری (OMS) مکاتبه داشته باشند. همچنین فعالیت در بازار آتی سبد سهام، نیازی به اخذ کد آتی بورس ندارد. معامله‌گران می‌توانند با همان کد بورسی و حساب آنلاین خود که به خرید و فروش روزانه مشغول هستند، در این بازار نیز فعال باشند. البته همانطور که عنوان شد چنانچه کارگزاری آنها یکی از سه کارگزاری مزبور نیست، یا باید در انتظار پیوستن کارگزاری خود به این فهرست باشند یا با مراجعه به شعب سه کارگزاری عنوان شده، مراحل دریافت مجوز معاملاتی را از آنها طی کنند. همچنین وجه تضمین اولیه یک عدد ثابت نیست. بلکه ۲۰درصد ارزش معامله به‌عنوان وجه تضمین بلوکه خواهد بود. ارزش معاملات نیز از حاصلضرب «تعداد موقعیت» در «اندازه قرارداد» در «قیمت سفارش خرید یا فروش» کسب خواهد شد. در بازار آتی سبد بورس تهران، محاسبات و به‌روزرسانی وجوه تضمین فقط در سطح مشتری انجام خواهد شد.//دنیای اقتصاد

قرارداد آتی سبد سهام چیست و چگونه معامله می‌شود؟

اگر از پیدایش بشر تا به امروز نگاه کنیم، سیر تغییرات را در همه‌چیز به‌راحتی درمی‌یابیم و معامله کردن و سرمایه گذاری هم از این روند مستثنا نبوده است. از معامله کالا به کالا تا اختراع پول، از ایجاد سهام تا پول های مجازی و ایجاد ابزارهای مشتقه نظیر بازار آتی و قرارداد اختیار معامله (Option) همواره راه‌های سرمایه گذاری در حال بروز کردن خود با نیازهای جامعه بشری بوده است. در این مقاله که توسط تیم تولید محتوای آموزشی کالج تی بورس تهیه گردیده، به بررسی قرارداد آتی سبد سهام و نحوه معامله شدن آن می‌پردازیم.

بازار آتی (سکه – کالا – سهام) یکی از ابزارهای مشتقه، یعنی برگرفته از بازار اصلی کالای خاصی است که بر مبنای خرید آن کالا (در اینجا سبد سهام) در زمان حال و تحویل گرفتن در آینده و پرداخت کامل وجه آن در آینده است. البته می‌توان در سررسید، کالا را دریافت نکرده و فقط تفاوت قیمتی یا نوسان را گرفته و یا پرداخت کنیم، درصورتی‌که در بازار های مالی متداول، کالا یا سهام در همان روز مبادله می‌شود.

کاربرد قرارداد بازار آتی

کاربرد قرارداد بازار آتی را به دو صورت زیر می‌توان مثال زد:

• از این ابزار می‌توان به‌عنوان نوعی قرارداد برای مبادله در زمان آینده مواد اولیه بهره گرفت. که از تولیدکننده و تأمین‌کننده به‌عنوان دو سمت این قرارداد در مقابل تغییرات پیش‌بینی‌نشده قیمت کالای مورد معامله محافظت می‌کند. در واقع ریسک تغییرات قیمت را برای دو طرف کم می‌کند. در این حالت تولیدکننده و تأمین‌کننده طی قراردادی قیمت مواد اولیه موردنظر را در قیمت موردتوافق خود برای مدت بیشتری ثابت نموده تا ریسک و پاداش‌های بالقوه خود را به سرمایه گذار منتقل کند.
• از این ابزار می‌توان برای کسب سود بر مبنای تحلیلگری شخصی بهره گرفت. یعنی دو طرف معامله، محصولی که الآن وجود ندارد را با پرداخت وجه کمتری به‌عنوان وجه تضمین، برای مبادله در آینده پرداخت می‌کنند. بدین‌صورت که طرف اول با توجه به تحلیل خود پیش‌بینی می‌کند که قیمت این کالا افزایش میابد و طرف دیگر پیش‌بینی می‌کند که قیمت این جنس کاهش میابد، پس در یک قیمت توافقی، قراردادی با یکدیگر می‌بندند، که در این شاخه خاص، سبد سهام خاصی را مورد معامله قرار می‌دهیم.
  وجود سبد سهام ما را از تحلیل تک‌تک سهام به‌صورت جداگانه بی‌نیاز کرده و تحلیلی از روند یک صنعت و یا تحلیل کلان جامعه می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. لازم به ذکر است که معامله در بورس بسیار نیازمند آموزش سرمایه گذاری و تحلیلگری است.

آن چیزی که باعث جذابیت و همچنین افزایش‌ ریسک در قراردادهای آتی می‌شود، وجود اهرم است که در قرارداد آتی سهام این اهرم، ۵ در نظر گرفته‌شده است. (اهرم ۵ ، یعنی هر میزان سرمایه دارید، ۴ برابر به شما قرض می‌دهد و آنوقت می‌توانید با ۵ برابر سرمایه خودتان سرمایه گذاری کنید.) اهرم به طرفین معامله این امکان را می‌دهد که با پول کمتری میزان معامله بیشتری کرده و نتیجه تحلیل خود را در مقیاس بیشتری دریافت کنند. آن چیزی که ریسک را در استفاده از اهرم افزایش می‌دهد، وجود مقیاس در سود و یا زیان است، یعنی می‌تواند هم‌سود و هم زیان را چند برابر می‌کند.

همچنین باوجوداینکه سررسید برای این قرارداد وجود دارد ولی هرزمان که هر یک از طرفین بخواهد می‌تواند قرارداد آتی سهام را فسخ کرده و سود یا زیان خود را با توجه به نوسان بازار دریافت کند.

چه کسانی می‌توانند در بازار آتی به معنای عام و خاص (بورس سهام و کالا) فعالیت کنند؟

• اولین دسته خریداران کالا، یعنی کسانی که به آن کالا نیاز دارند و می‌خواهند کالا را دریافت کنند.
• دومین دسته عرضه‌کنندگان کالا یا تولیدکنندگان.
• سومین دسته سرمایه گذاران خرد یا کلان که قصد نوسان گیری دارند و قرارداد آتی سهام بیشتر آموزش معاملات قراردادهای آتی سبد سهام مناسب این دسته است.

رونق پیدا کردن بازار آتی باعث کاهش حجم پول صرفاً به دلیل سرمایه گذاری در معاملات کالایی خاص می‌شود. همین باعث می‌َشود از به وجود آمدن حباب قیمتی جلوگیری کرده و با کاهش ریسک تولیدکننده و مصرف‌کننده به بازار ثبات و رونق بیشتری خواهد داد.

منافع بازار آتی به‌صورت عام

• قابلیت استفاده از اهرم
• دوطرفه بودن بازار (قابلیت دریافت سود از هر دو روند بازار، هم صعودی هم نزولی)

اهرم ابزاری برای افرادی با تحلیل حرفه‌ای و هوش مالی است که می‌توانند آینده آن کالا پیش‌بینی کرده و درصد سود خود را در اهرم ضرب کرده و مثلاً در نوسان ۲۰ درصدی، با اهرم ۵، به سود ۱۰۰ درصدی برسند.

البته این هم صادق است که اگر پیش‌بینی فرد اشتباه باشد، میزان زیان خود را ۵ برابر خواهد کرد.

دوطرفه بودن بازار آتی به این معناست که تحلیلگر می‌تواند با پیش‌بینی کاهش قیمت و یا شاخص هم‌سود کند، یعنی فرد کالا را به قیمتی بالاتر از آن چیزی که پیش‌بینی می‌کند، می‌فروشد و با درست بودن آن پیش‌بینی، مابه‌التفاوت آن را دریافت خواهد کرد.

مفهوم سررسید در بازار آتی سهام

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های بازار آتی، تعیین سررسید قرارداد است، سررسید به معنای مهلت تعیین وضعیت قرارداد، یا فسخ قرارداد و یا تحویل سبد سهام مورد معامله که آموزش معاملات قراردادهای آتی سبد سهام ازنظر سازمان بورس، اولویت با تسویه فیزیکی یا همان تبادل سهام است. معمولاً سررسیدها توسط سازمان بورس تعیین می‌گردد و کارمزد تسویه ۰٫۰۰۵ ارزش قرارداد در سررسید است.

جریمه در بازار آتی

بازار آتی سهام یکی از زیرمجموعه‌های بازارهای تعهدی است. بالطبع در صورت عدم انجام تعهد در پرداخت و یا ارائه سهام، طرفی که پایبند به قرارداد نبوده جریمه گشته و میزان جریمه به‌حساب طرف مقابل پرداخت می‌شود. جریمه ها شامل “عدم ارائه گواهی آمادگی تحویل، عدم واریز وجه و یا عدم تحویل سبد سهام تعریف” می‌شود.

کال مارجین

اگر میزان زیان در معاملات آتی از حد مجاز که ۳۰ درصد وجه تضمین اولیه قرار داده‌شده است بیشتر شود، اخطاریه افزایش وجه تضمین صادر می‌شود. وقتی میزان وجه تضمین از ۷۰ درصد مبلغ اولیه کمتر شود، برای حساب فرد اصطلاح کال مارجین به‌کاربرده می‌شود.

برای خارج شدن حساب از حالت کال مارجین، دو راه وجود دارد:

• واریز وجه، یعنی افزایش وجه تضمین
• خارج شدن و یا فسخ یکی از قراردادهای بسته‌شده.

نتیجه‌گیری

بازار آتی ابزار بسیار مفید و ضروری برای اقتصاد است و باعث خروج سرمایه از مبادلات کالای فیزیکی و جلوگیری از عرضه و تقاضای غیرمعقول و ایجاد حباب و همچنین کمک به ثبات بیشتر می‌شود.

تحلیل درست و داشتن هوش مالی پیش‌نیاز ورود به این بازار و مخصوصاً استفاده از اهرم‌هاست چراکه میزان سود و زیان را چندین برابر می‌کند.

قرارداد آتی سبد سهام نیازمند فرهنگ سازی/ ایراد قراردادهای آتی در بازار

کارشناس بازار سرمایه گفت: معاملات اوراق آتی سبد سهام در بازار یک‌طرفه می تواند با اخذ موقعیت خرید و فروش از سوی همه متقاضیان و عدم اتخاذ موقعیت معکوس در برابر وضعیت موجود از سوی بازار روبرو شود.

به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از فارس، علی تاج آموزش معاملات قراردادهای آتی سبد سهام بر عضو هیات مدیره کانون کارگزاران پیرامون مزایا و معایب قراردادهای آتی سبد سهام در بورس گفت: در روز یکشنبه این هفته از ابزار معاملاتی قراردادهای آتی سبد سهام توسط شرکت بورس اوراق بهادار تهران رونمایی شد.

مشابه این ابزارها در بازارهای مالی بین المللی را می‌توان معاملات مشتقه شاخص بورس به عنوان یکی از ابزارهای مترقی و پرمعامله این بازارها عنوان کرد، اما از آنجا که در سررسید امکان تحویل فیزیکی دارایی پایه تقریباً وجود ندارد، این ابزار مورد تأیید کمیته فقهی قرار نگرفت و در نتیجه ابزار قرار دادهای آتی سبد سهام طراحی و به تأیید کمیته فقهی رسید.

علی تاج بر با بیان اینکه وررد ابزار مالی قراردادهای آتی سبد سهام به بازار سرمایه را باید به فال نیک گرفت، افزود: اینکه این ابزار با هزینه معاملات پایین و اهرم مالی بالا در وضعیت‌های مختلف بازار می‌تواند سود آور باشد و به سرمایه‌گذار و سبد گردان‌ها امکان اخذ استراتژی‌های مختلف سرمایه‌گذاری را می‌دهد، از مزایای آن به شمار می‌رود.

به گفته وی مزایای به کار گیری ابزارهای مشتقه به ویژه اوراق آتی سبد سهام مورد اتفاق همه فعالان بازار سهام بوده و قدر مسلم ورود این ابزارها به بازار سرمایه گام مهمی برای توسعه این بازار است، اما اقدام شرکت بورس در طراحی سازوکار و معرفی این ابزار نیازمند تمهیدات مکمل است تا شاهد رونق این ابزار باشیم .

این مقام مسئول بلوغ ابزار مالی اوراق آتی سبد سهام در بازار سرمایه را مستلزم اقدام‌های عدیده متولیان بازار سهام عنوان کرد و افزود: توسعه این ابزار توسط کارگزاران ، صندوق‌های سرمایه گذاری و رسانه‌های بازار سرمایه انجام می‌شود، در حالی که هم اکنون سازوکار این ابزارها برای برخی نهادها مبهم بوده و متولیان بازار باید در معرفی و آموزش آن اهتمام بیشتری داشته باشند.

از این رو نباید این شناخت به معرفی صرف در همایش‌ها منحصر شود و در گروه‌های کوچک تر و هدفمند انجام شود.

کارشناس بازار سرمایه با بیان اینکه بازار سرمایه به شدت تحت تأثیر ریسک سیستماتیک قرار گرفته و سهم این ریسک در روند حرکتی شاخص کل بورس هم اکنون فراتر از استانداردها است، افزود: این موضوع منجر به همگرایی تصمیم‌ها در بازار و صنایع مختلف شده، بطوری که طی ماه‌های اخیر همواره مثبت یا منفی بودن یکپارچه بازار سرمایه را در پی داشته است.

تاج بر افزود:این مشکل منجر به عدم رونق معاملات اوراق آتی سهام در گذشته شد و در عین حال ابزار اختیار فروش تبعی نیز بدون همراهی ناشران نمی‌توانست امکان رونق مقطعی را داشته باشد. بر این اساس معاملات اوراق آتی سبد سهام نیز ممکن است با این مشکل مواجه شود، به طوری که با اخذ موقعیت خرید و فروش از سوی همه متقاضیان و عدم اتخاذ موقعیت معکوس در برابر وضعیت موجود از سوی بازار روبرو شود.

به باور وی رفع این معضل نیازمند مشارکت صندوق‌های سرمایه گذاری و صندوق‌های تثبیت و توسعه بازار سرمایه خواهد بود. تعریف بازار گرادان برای معاملات اوراق آتی سبد سهام فراهم نیست، اما وقتی غالب پیش بینی‌ها در بازار مبنی بر خوب نبودن دورنمای بازار است، به طور طبیعی جریان حرکت معامله گران به سمت اخذ موقعیت فروش خواهد بود، از این رو باید رویه ای که خلاف این تفکر را بتواند در بازار به جلو براند وجود داشته باشد.

عضو هیات مدیره کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار تشریک همه اشخاص ذی ربط در توسعه ابزار مالی قرار داد آتی سبد سهام را تاکید کرد و گفت: رونق این ابزار مستلزم همکاری بهتر کانون‌ها ،نهادهای مالی و شرکت‌های نرم افزاری است و این در حالی است که توسعه هر نهاد یا ابزار مالی مستلزم مشارکت تمام ارکان و ذی نفعان بازار سرمایه است.

وی ادامه داد: هر ابزاری از جمله صندوق‌های سرمایه گذاری که در بازار رونق یافته ناشی از مشارکت تأمین سرمایه‌ها و کارگزاری‌ها و مشاور سرمایه‌گذاری‌ها بوده است.در حال حاضر برای معاملات اوراق آتی سبد سهام از سوی صندوق‌ها ،اتخاذ موقعیت خرید تا سقف یک درصد دارایی‌ها تعیین شده است، در حالی که هنوز مدیران سرمایه گذاری صندوق‌ها این ابزارها را به طور کامل نمی‌شناسد.

این مقام مسئول برگزاری همایش‌های هدفمند در مقیاس‌های کوچک یا برگزاری کارگاه‌های کوچک برای معرفی این ابزارها را مفید دانست و گفت: برگزاری صرف یک همایش کلی و بدون حضور و مشارکت همه بازیگران بازار کارکردی ندارد.

کارشناس بازار سرمایه در برابر این پرسش که تا چه حد اعتراض شرکت‌های داده پردازی تحت نظارت سازمان بورس مبنی بر بی اطلاعی از راه اندازی اوراق آتی سبد سهام و ایجاد انحصار برای تنها یک شرکت پردازش داده، OMS متعلق به یکی از اعضای هیات مدیره بورس تهران گفت: در بازار یابی سه اصل استراتژیک شامل رهبر بازار ، رقیب و چریک تعریف می‌شود، به طور مثال در بازار دو شرکت تاکسی اینترنتی ،بازاریاب چریک با شناسایی خلاء ها اقدام به به کارگیری تاکسی‌های لوکس در این کسب و کار می‌کند که دو شرکت مذکور از آن برخوردار نیستند.

تاج بر تصریح کرد: در حال حاضر شرکت‌های پردازش داده یا OMS ها عنوان می‌کنند که برای مشارکت در معاملات این ابزار به آن‌ها اطلاعی داده نشده در حالی که با توجه به هزینه بالای IT و به صرفه نبودن ریسک موجود ، همواره ترجیح می‌دهند تا در ابتدا تماشاگر وضعیت موجود باشند و سپس با ارزیابی ریسک موجود وارد بازار مذکور شوند.

وی در خاتمه گفت: تجربه‌های گذشته برای اوراق تبعی ، آپشن و آتی سهام نشان داد که هزینه معاملات این ابزارها کفاف پوشش هزینه‌های شرکت‌های تامین شرمایه و کارگزاری‌ها را نمی‌دهد، بنابراین با توجه به سه برابر شدن هزینه‌های زیر ساخت و IT ترجیح می‌دهند که چشم بسته وارد هر بازاری نشوند.

معاملات قراردادهای آتی شاخص از فردا + جزییات

ساز‌و‌کار قراردادهای آتی سبد سهام روی سبد شاخص در حالی اعلام شد که از فردا معاملات مربوط به آن از فردا آغاز میشود.

به گزارش «دنیای بورس»، دنیای اقتصاد نوشت: اطلاعیه آغاز دوره معاملاتی قراردادهای آتی شاخص در حالی روی سایت سازمان بورس قرار گرفته است که این قراردادها از ۱۹ مرداد تا اسفند ۱۳۹۹ قابل معامله هستند. اگرچه این ابزار پیش از این نیز وجود داشته اما دوره معاملاتی قرار داد آتی سبد سهام روی شاخص ۳۰ شرکت بزرگ اقدامی است که می‌تواند به توسعه ابزار‌های مالی در بازار سرمایه منجر شود.

قراردادهای اختیارمعامله با حرف «ج» آغاز می‌شوند، روی سبد شاخص ۳۰ شرکت بزرگ، سبد شاخص فرآورده‌های نفتی، سبد شاخص صنعت استخراج کانه‌های فلزی، سبد شاخص صنعت فلزات اساسی، سبد شاخص صنعت محصولات شیمیایی، سبد شاخص صنعت قند و شکر، سبد شاخص صنعت سیمان، گچ و آهک، سبد شاخص صنعت بانک‌ها و موسسات اعتباری و سبد شاخص صنعت خودرو و ساخت قطعات آماده معامله هستند.

با توجه به سابقه معاملات بورس کالا در بورس ایران و اشتیاق برخی فعالان بازار سرمایه به این سبک از معاملات در بخش سهام، امکان معاملات آتی سبد سهام یا آتی شاخص در بازار ایران از تاریخ ۲۵ آذرماه ۱۳۹۷ ایجاد شد. قرارداد آتی شاخص، نوعی قرارداد است که دارایی پایه آن شاخص است و ارزش خود را از آن دارایی پایه می‌گیرد.

در حال حاضر در بورس تهران نمادهایی مانند جسی (آتی شاخص ۳۰ شرکت بزرگ)، جبانک (آتی شاخص بانک‌ها)، جنفت (آتی شاخص فرآورده نفتی) و. قابل معامله است. در قرارداد آتی، خریدار و فروشنده توافق می‌کنند مقدار معینی از کالا را با قیمت مشخص و در زمان مشخص معامله کنند.

به بیانی ساده در این نوع معامله، معامله‌گر تصمیم ندارد که کالا را الان تحویل بگیرد، ولی قیمت و زمان تحویل را از الان مشخص می‌کند و در موعد سررسید پرداخت را انجام می‌دهد. این کار به‌دلیل پوشش ریسک است. برای مثال یک شرکت تولید‌کننده قند و شکر احتمال افزایش نرخ چغندر قند را در آینده می‌دهد. برای این منظور قراردادی برای خرید با چغندرکار منعقد می‌کند که قیمت خرید و زمان تحویل مشخص باشد. به این کار خرید قرار‌داد آتی روی چغندر قند گفته می‌شود.

در این صورت با افزایش قیمت چغندرقند، چون کارخانه از قبل قیمت خرید را پایین‌تر مشخص کرده است، متضرر نمی‌شود و می‌تواند کمتر از قیمت بازار خرید کند. یکی از ویژگی‌های بازار آتی، دو طرفه بودن آن است. در بازار نقدی افراد فقط می‌توانند از افزایش قیمت‌ها سود کنند؛ اما در بازار آتی می‌توان از کاهش قیمت هم آموزش معاملات قراردادهای آتی سبد سهام سود کرد.

در مثال بالا چنانچه چغندر کار انتظار دارد قیمت چغندر کاهش یابد، از حالا با نرخ بالاتر قرارداد آتی روی آن را با تولید‌کننده قند و شکر منعقد می‌کند. در سررسید چنانچه قیمت چغندر کاهش یابد، چغندرکار نرخ بالاتر در قرارداد را دریافت می‌کند. به عبارت دیگر انتظارات در افزایش یا کاهش قیمت در آینده است که سود یا زیان را رقم می‌زند.

جذابیت جهانی

بر اساس آمارهای جهانی که WFB اعلام می‌کند، معمولا مشتقات کالایی که مهم‌ترین آن قراردادهای آتی کالا است در رتبه اول قرار دارد، بعد از آن قراردادهای اختیار معامله شاخص سهام و بعد از آن تک سهم است و در رتبه بعدی قراردادهای آتی شاخص، قرار دارد.

به عبارت دیگر قراردادهای آتی شاخص ابزارهای پرمعامله و جذاب در دنیا به حساب می‌آیند. اما با توجه به اینکه شاخص صرفا یک عدد است و امکان تحویل فیزیکی برای آن وجود ندارد، از نظر شرعی در ایران نمی‌توان روی آن قرارداد تعریف کرد.

در توضیح این قرارداد‌ها رویا ذبیحی، کارشناس بازار سرمایه در گفت‌وگویی می‌گوید: یکی از ویژگی‌های قرارداد آتی دوطرفه بودن آن است؛ یعنی معامله‌گر علاوه بر موقعیت خرید در موقعیت فروش هم می‌تواند کسب سود کند. از دیگر ویژگی‌ها می‌توان به وجود اهرم در قراردادهای آتی اشاره کرد که فرد می‌تواند با چند برابر پول خود به خرید و فروش اقدام نماید.

از جمله مهم‌ترین مزایای قراردادهای آتی شاخص می‌توان به چند نکته اشاره کرد. ایجاد تنوع در ابزارهای مالی و درنتیجه جذب سرمایه‌گذاران با سلیقه‌های مختلف ازجمله سرمایه‌گذاران خارجی، امکان استفاده از استراتژی‌های پوشش ریسک، افزایش جریان اطلاعات در رابطه با قیمت‌های آتی (در واقع انتظارات بازار از آینده را نشان می‌دهد) و به افزایش حجم معاملات هم در بازار افزایشی و هم در بازار کاهشی می‌انجامد.

او ادامه می‌دهد: با این وجود ابزارهای مشتق مبتنی بر شاخص با الزامات فقهی شرع مقدس تطابق ندارند و مهم‌ترین عللی که برای این عدم تطابق از طرف فقها و صاحب‌نظران بیان شده است، عدم تادیه تقریبا صد درصد موارد این قراردادها (زیرا همه کسانی که اقدام به خرید و فروش این قراردادها می‌کنند، از این موضوع آگاهی دارند و جنبه صوری پیدا می‌کند)، مالیات نداشتن مورد معامله (یعنی شاخص) و عدم امکان تحویل آن و درنتیجه صوری بودن معامله است.

بر همین اساس تابه‌حال راه اندازی این ابزارهای مالی در بورس اوراق بهادار تهران امکان‌پذیر نبوده است. ازاین رو ابزاری طراحی شد که ازیک طرف با الزامات فقهی تطابق داشته و از طرف دیگر کارکردهای قراردادهای آتی و اختیار معامله شاخص را داشته باشد. برای حل مشکل مالیات نداشتن دارایی پایه، تصمیم بر آن شد که سبدی از سهام را که برای آنها شاخص محاسبه می‌شود (سبد مرجع) را کوچک و قابل معامله کرده و به‌عنوان دارایی پایه در نظر گرفته شود.

تاثیر مثبت بر سبد‌ها

اما باید دید این اقدام چه تاثیری بر سبد‌ها‌ ایجاد می‌کند. رویا ذبیحی، کارشناس بازار سرمایه در‌این‌باره می‌گوید: درصورتی که در طول دوره معاملاتی، سبدمرجع به لحاظ ترکیب و نسبت موجود تغییر نکند، سبد پایه هم تغییر نمی‌کند و در سررسید همان تعداد سهام تحویل داده می‌شود.

اما به ۳ دلیل ممکن است سبد سهام تغییر کند. اولین مورد تقسیم سود توسط هر یک از شرکت‌های موجود در سبد سهام است که در این صورت سود تقسیمی تبدیل به سهام موجود در سبد پایه می‌شود تا نسبت میان آنها به‌هم نخورد. دومین مورد، افزایش سرمایه هر یک از شرکت‌های موجود در سبد مرجع است.

این فعال بازار سرمایه در ادامه آموزش معاملات قراردادهای آتی سبد سهام می‌گوید: در صورت افزایش سرمایه از محل سود انباشته و اندوخته، سهام جایزه به سبد تعلق می‌گیرد و با توجه به اینکه تعداد سهام آن شرکت در سبد پایه زیاد شده و قیمت سهم به همان مقدار کاهش می‌یابد، تاثیری بر سبد مرجع ندارد. اما در افزایش سرمایه از محل آورده نقدی، به سهام موجود در سبد پایه و مرجع حق تقدم تعلق می‌گیرد. سهامداران در سبد مرجع با پرداخت هزار ریال، حق تقدم‌ها را به سهم تبدیل می‌کنند و این باعث افزایش ارزش سبد مرجع می‌شود.

اما در سبد پایه امکان پرداخت ارزش اسمی سهام و تبدیل حق تقدم‌ها به سهم وجود ندارد. بنابراین برای اینکه سبد پایه نماینده سبد مرجع باقی بماند، بخشی از حق تقدم‌ها و بخشی از دیگر سهام موجود در سبد را به فروش رسانده تا وجه موردنیاز برای تبدیل مابقی حق تقدم‌ها فراهم شود.

این تغییرات هم به‌گونه‌ای انجام می‌شود که نسبت بین سهام، برای سبد پایه و سبد مرجع یکسان شود. تعیین اینکه با فروش چه تعداد از حق تقدم‌ها و سهام دیگر موجود در سبد، نسبت برقرار می‌شود نیز ساده است. کافی است که ارزش سبد پایه پیش از اقدام شرکتی را بر ارزش سبد مرجع پس از اقدام شرکتی تقسیم کرده و حاصل را در تک تک سهام موجود در سبد مرجع ضرب کنیم؛ حاصل تعداد سهام موجود در سبد پایه پس از اقدام شرکتی را نشان می‌دهند.

ذبیحی درباره بعد سوم نیز می‌گوید: مورد سوم بازنگری در سبد مرجع در شرکت بورس است. ممکن است شرکتی دیگر حائز شرایط وجود در شاخص ۳۰شرکت بزرگ نباشد و حذف شود و شرکت دیگری جای آن را بگیرد، در این حالت ارزش سبد پایه باید درست مثل قبل باشد که سبد پایه، نماینده سبد مرجع باشد. ممکن است شرکتی در صنعتی تازه وارد بورس شود، در این حالت از تعداد سهام سایر شرکت‌ها فروخته شده و برای خرید سهام شرکت ورودی استفاده می‌شود تا سبد پایه باز هم نماینده‌ای از سبد مرجع باشد.

قاعده برد-برد در بازارهای نزولی و صعودی

نگار نظری، مدیر عملیات بازار ابزارهای نوین بورس تهران درخصوص این نحوه تسویه قراردادهای مشتق می‌گوید: تسویه این قرارداد‌ها به دو صورت است، یا به‌صورت نقدی انجام می‌شود یعنی cash settlement یا به‌صورت فیزیکی دلیوری است. در دنیا قراردادهای شاخص cash settlement هستند یعنی به‌صورت نقدی معامله می‌شوند و در زمان سررسید ما به التفاوت قیمت‌های تسویه با ارزش با عدد شاخص که آن روز است جابه‌جا می‌شود. اما به دلیل اشکال شرعی حتما مبنای تعریف قراردادها و اساس تحویل، فیزیکی صورت می‌گیرد، لذا به دنبال یک راهکار جایگزین برای تعریف قرارداد آتی شاخص بودیم.

او ادامه می‌دهد: راهکار اولی این بود که از صندوق‌های شاخص فعلی که سال‌های گذشته در بورس تهران راه‌اندازی شد به‌عنوان دارایی پایه استفاده کنیم. بازدهیِ این صندوق‌ها دقیقا برابر با بازدهی شاخص مرجعشان نیست. در نتیجه اگر قرار بود روی اینها قراردادهای آتی تعریف شود، در این راهکار، امکان انحراف از بازدهی شاخص برای سرمایه‌گذار وجود داشت.

به همین خاطر در مرحله بعد با استفاده از یک سبد که دقیقا بازدهی آن برابر با بازدهی شاخص مرجع باشد که این شاخص می‌توانست از شاخص ۳۰ شرکت بزرگ باشد، ۵۰ شرکت فعال باشد یا حتی شاخص صنایع که در حال حاضر هم دارایی‌های پایه‌ای که تعریف شد، براساس شاخص صنایع و ۳۰ شرکت بزرگ است. نکته دوم اینکه توانستیم شرعی بودن و مجوز آن را از کمیته فقهی اخذ کنیم. این سبد به قدری کوچک شده است که نشان‌دهنده شاخص است و هر زمان شما عدد شاخص را ببیند، دقیقا ارزش سبد پایه خود را محاسبه می‌کنید و تحویل‌پذیر است.

نظری در ادامه می‌گوید: از مهم‌ترین مزایای قراردادهای آتی چه تک سهم و چه سبد سهام بحث اهرمی بودنشان هست. مثلا شما در معاملات نقدی مثل سهام باید ۱۰۰ درصد ارزش معامله را پرداخت کنید تا به‌عنوان مالک شناسایی شوید و بعد امکان فروش آن را داشته باشید.

در صورتی که در ابزارهای مشتق از جمله قراردادهای آتی، شما صرفا درصدی از ارزش معامله را پرداخت می‌کنید که این درصد را خود بورس‌ها تعیین می‌کنند و در اطلاعیه معاملاتی هم به بازار اعلام می‌کنند که این درصد چقدر است و به‌عنوان وجه تضمین یا وجه‌الضمان تعهدی که شما به‌عنوان خریدار یا فروشنده در قراردادهای آتی می‌پذیرید باید پرداخت کنید.

یک قاعده کلی در مورد مشتقات وجود دارد که هر جا بحث تعهد مطرح باشد، بحث پرداخت این وجه‌الضمان بابت تضمین ایفای تعهدات هم وجود دارد. حال در مورد قرارداد‌های آتی چه تک سهم و چه از نوع شاخص یا سبد سهام، چون هر دو طرف متعهد هستند، پس باید این وجه الضمان را هر دو طرف پرداخت کنند.

از مزایای دیگر این قراردادها این است که معامله‌گر هم از بازار صعودی و هم از بازار نزولی می‌تواند منتفع شود. در صورتی‌که اگر بخواهیم آن را با معاملات سهام مقایسه کنیم، صرفا این کسب سود از بازار صعودی است. طبق تعریف این قرارداد من به‌عنوان فروشنده شما به‌عنوان خریدار روی قیمت، روی تعدادی که قرار است با هم توافق می‌کنیم که فروشنده چه چیزی را به خریدار تحویل دهد. ولی تمام این اتفاقات در آینده می‌افتد.

در مورد قرارداد‌های آتی برای بازار نزولی فروشنده سود می‌کند و در بازار صعودی چون خریدار عملا ارزان تر از بازار دارایی را تحویل می‌گیرد که در اینجا مد نظر ما سبد شاخص است، در نتیجه آن سود می‌کند. مزیت دیگر قراردادهای آتی این است که شما نیاز نیست دارایی پایه را در زمان اتخاذ موقعیت فروش داشته باشید.

استقبال فعالان حرفه ای بازار از ابزار معاملاتی آتی سبد سهام

معاون بازار بورس تهران گفت: راه اندازی معاملات قراردادهای آتی سبد سهام با استقبال سرمایه گذاران همراه شد، به طوریکه طی ۱۶ روز کاری ارزش معاملات آن از ۱۰۰ میلیارد ریال عبور کرده است.

به گزارش راهبرد بانک ، سید مهدی پارچینی معاون بازار بورس تهران با بیان مطلب فوق گفت: بر طبق آمار بین المللی، ۶۰ درصد از معاملات بازارهای مشتقه مربوط به آتی شاخص است. لذا بورس تهران به عنوان بورس پیشتاز در توسعه ابزارهای مشتقه، با معرفی قراردادهای آتی سبد سهام، جایگزین مناسبی برای آموزش معاملات قراردادهای آتی سبد سهام قراردادهای آتی شاخص طراحی و اجرایی کرد.

وی هدف اصلی ابزار آتی سبد سهام را مدیریت ریسک دانست و گفت: این ابزار برای سرمایه گذاران و صندوق های سرمایه گذاری به عنوان ابزار پوشش ریسک استفاده می شود.

پارچینی به آمار معاملاتی آتی سبد سهام در ۱۶ روز کاری از افتتاح تا ۱۶ دی ماه اشاره کرد و گفت: در بازار قراردادهای آتی سبد سهام، از ۲۵ آذر تا کنون آموزش معاملات قراردادهای آتی سبد سهام طی شانزده روز کاری برابر با ۱۵۵۱ قرارداد به ارزش بیش از ۱۰۰ میلیارد ریال مورد معامله قرارگرفته است. این در حالی است که متوسط سالانه ارزش معاملات بازار آتی از سال ۸۹ تا ۹۵ برابر با ۹۱ میلیارد ریال به ازای هر سال بوده است. این امر نشانگر استقبال فعالان بازار از ابزار جدید آتی سبد سهام در این مدت بسیار کوتاه است.

معاون بورس تهران تاکید کرد: بورس تهران قصد دارد تا با طراحی موشن گرافی، انتشار جزوات و برگزاری دوره های آموزشی بازار قرارداهای آتی سبد سهام، دانش فعالان بازار سرمایه را نسبت به این ابزار ارتقا داده و نقدشوندگی و عمق این بازار را افزایش دهد.

وی در پایان اظهار داشت بورس تهران آمادگی دارد در صورت تمایل شرکت ­های کارگزاری و سایر نهادهای مالی فعال در بازار سرمایه، نسبت به برگزاری جلسات آموزشی در محل این نهادها اقدام کند.

شایان ذکر است معاملات ابزار قراردادهای آتی سبد سهام در روز ۲۵ آذر ماه ۱۳۹۷ طی یک مراسم با حضور مدیران ارشد بازار سرمایه آغاز شد. قراردادهای آتی سبد سهام شامل سبد بر روی ۷ نماد معاملاتی قرار دارد که شامل سبد شاخص ۳۰ شرکت بزرگ و سبد شاخص صنایع فلزات اساسی، خودرو و قطعات، بانک ها، فرآورده های نفتی، کانه های فلزی و صنایع شیمیایی هستند.